Το πρόβατο φυλής Ζακύνθου…

Το πρόβατο φυλής Ζακύνθου, που εκτρέφεται κυρίως στη Ζάκυνθο, παρουσιάζει υψηλές αποδόσεις σε γάλα και κρέας και υψηλή προσαρμογή στις συνθήκες της περιοχής. Επίσης, από το γάλα της ίδιας φυλής παράγεται επαγγελματικά στα δύο τυροκομεία του νησιού και ερασιτεχνικά σε οικοτεχνία ή σε επίπεδο εκτροφής ως τοπικό προϊόν το «λαδοτύρι Ζακύνθου» με σημαντικές οργανοληπτικές επιδόσεις.

«ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΚΤΡΟΦΗΣ ΠΡΟΒΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΥΡΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ, ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΦΑΡΜΕΣ» διοργαναθώθηκε δράση οργανοληπτικής δοκιμής και μαγειρικής αξιοποίησης του. Η δράση οργανώθηκε από την  Geogastronomy Tourism Events (Γιώργος Παλησίδης) στον φιλόξενο σεμιναριακό χώρο της στην Πυλαία. 

Εταίροι του έργου:

Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «ΔΗΜΗΤΡΑ»  (ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ)/Iνστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών

Αγροδιατροφική Σύμπραξη Περιφέρειας Ιονίων Νήσων – Ιόνια Γη

6 Κτηνοτρόφοι

«Αγροτικός Σταφιδικός – Οινοποιητικός Συνεταιρισμός Ζακύνθου

 Εταιρία Διεθνικής Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης – TRANSCOOP (A.M.K.E.)

Χρηματοδότηση από την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων στο πλαίσιο του προγράμματος του ΥΠΑΑΤ «Υλοποίηση του επιχειρησιακού σχεδίου (project) των Επιχειρησιακών Ομάδων της ΕΣΚ για την παραγωγικότητα και βιωσιμότητα της γεωργίας», Μέτρο 16. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ.

Επιστημονική Ομάδα Έργου:

Λουκία Αικατερινιάδου Επιστημονική Υπεύθυνη, Ηλίας Μπουζαλάς Αναπληρωτής Επιστημονικός Υπεύθυνος, Ευρυδίκη Μπουκουβάλα, υπεύθυνη μοριακών αναλύσεων, Γεώργιος Σαμούρης και Ευδόξιος Ψωμάς υπεύθυνοι για την παραγωγή καινοτόμων τυροκομικών προϊόντων από το Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών του  ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ και ο καθηγητής Αριστοτέλης Λυμπερόπουλος από το Γεωπονικό τμήμα του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας.

Αποτελέσματα υλοποίησης του έργου…

1. Ανάπτυξη Καινοτόμου Συστήματος Διαχείρισης για Κτηνοτροφικές Επιχειρήσεις Αιγοπροβατοτροφίας στα Ιόνια Νησιά

Στα Ιόνια Νησιά (Κέρκυρα, Κεφαλονιά, Ιθάκη, Λευκάδα, Ζάκυνθος), η κτηνοτροφία είναι ημιεκτατικής μορφής και βασίζεται σε κτηνοτρόφους που ακολουθούν παραδοσιακές μεθόδους εκτροφής χωρίς συγκεκριμένο σχεδιασμό όσον αφορά τις συνθήκες υγιεινής, τη βόσκηση και την αναπαραγωγή. Η βιωσιμότητα των μικρών μονάδων υπονομεύεται από παράγοντες όπως η ανεπαρκής πληροφόρηση, η έλλειψη εκπαίδευσης και εξειδίκευσης των επαγγελματιών, η χαμηλή παραγωγικότητα, το υψηλό κόστος παραγωγής, οι διακυμάνσεις στην ποιότητα των προϊόντων, οι δυσκολίες πρόσβασης στην αγορά, η κοινωνική απομόνωση και η υποτίμηση του επαγγέλματος του κτηνοτρόφου.

Στόχος των έργων ήταν η ανάπτυξη και εφαρμογή ενός καινοτόμου συστήματος διαχείρισης για τη βελτίωση της βιωσιμότητας, της παραγωγικότητας και της συνολικής ανθεκτικότητας των αιγοπροβατοτροφικών επιχειρήσεων στα Ιόνια Νησιά.

Για το λόγο αυτό εΕπιλέχθηκαν δεκατρείς εκτροφές προβάτων με τοπικές φυλές από την Κεφαλονιά και τη Ζάκυνθο και μελετήθηκαν η

• Κατανομή της γενετικής ανθεκτικότητας στη σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια (τρομώδης νόσος- scrapie).
• η παρουσία της προϊούσας πνευμονίας (maedi-visna) μιας χρόνιας ιογενούς νόσου των προβάτων.

Εισήχθηκε πιλοτικά ένα σύστημα διαχείρισης κτηνοτροφικών μονάδων με στόχους την:
• Αύξηση του ποσοστού ζώων με γενετική ανθεκτικότητα στην τρομώδη νόσο
• Μείωση της επικράτησης της προϊούσας πνευμονίας μέσω στοχευμένης αναπαραγωγής και βελτίωσης πρακτικών εκτροφής.

Με βάση τα ευρήματα, διαμορφώθηκαν προτάσεις και παρουσιάστηκαν σε κτηνοτρόφους και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής με στόχο να στηρίξουμε τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τη μακροπρόθεσμη βελτίωση της κτηνοτροφίας σε τοπικό επίπεδο.

Σε ότι αφορά στη φυλή Ζακύνθου τα ποσοστά γενετικής ανθεκτικότητας στη τρομώδη νόσο με το  57,8% του πληθυσμού να έχει πλήρη ή μερική ανθεκτικότητα στη νόσο και το ποσοστό των ζώων με θετικά αντισώματα στην προϊούσα ήταν περίπου 28,9%, αρκετά χαμηλότερο από άλλες περιοχές όπου φτάνει έως και το 80%.

Σε ότι αφορά στη φυλή Κεφαλονιάς τα πρόβατα της φυλής Κεφαλονιάς παρουσίασαν 40,7% γενετική ανθεκτικότητα στην τρομώδη νόσο γεγονός που τα καθιστά κατάλληλα για αναπαραγωγικά προγράμματα ανθεκτικότητας.
σε συνδυασμός με το ποσοστό αντισωμάτων στην προϊούσα πνευμονία που ήταν μόλιςς 4%, ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στην Ελλάδα.

Η υιοθέτηση επιλεκτικών προγραμμάτων αναπαραγωγής για την ενίσχυση της γενετικής ανθεκτικότητας μέσα από ένα σχέδιο ήπιου μετασχηματισμού των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων με ελάχιστες οικονομικές και διαχειριστικές επιπτώσεις παράλληλα με πολιτική υποστήριξη και εκπαίδευση των κτηνοτρόφων, είναι καθοριστικής σημασίας για ένα πιο ανθεκτικό και παραγωγικό κτηνοτροφικό τομέα στα Ιόνια Νησιά.

2. Παραγωγή καινοτόμων τυροκομικών προϊόντων

Η παραγωγή των νέων προϊόντων έγινε σε συνεργασία με κτηνοτρόφους. Παράληλλα στοιχειοθετήθηκε η ονομασία «Λαδοτύρι Ζακύνθου», έγινε τεχνική υποστήριξη στην παραγωγή και ανάπτυξη νέου προϊόντος.  Τα τοπικά προϊόντα είναι το λαδοτύρι και η πρέντζα.

Το λαδοτύρι Ζακύνθου (γνωστό στο νησί του Ιονίου και ως «ντόπιο») είναι σκληρό και πικάντικο τυρί δίχως επιδερμίδα και με ασύμμετρες τρύπες, παρασκευάζεται από πρόβειο ή αιγοπρόβειο γάλα. Τοποθετείται μέσα σε πήλινα σκεύη και ωριμάζει μέσα σε ελαιόλαδο τοπικής παραγωγής όπου αποκτά στερεή και σκληρή μάζα κατά την διάρκεια της ωρίμανσης , ενώ η όλη διαδικασία διαρκεί έως ένα ολόκληρο έτος. Κύριο γνώρισμα του είναι η χαρακτηριστική ώριμη και πικάντικη – με νότες λαδιού – γεύση του.

Η Πρέντζα είναι ένα είδος τυριού που παράγεται στα ορεινά χωριά της Ζακύνθου με έναν παραδοσιακό τρόπο οικιακής τυροκόμησης. Παράγεται με πρόβειο γάλα το οποίο θερμαίνεται, πήζει, στραγγίζει και αλατίζεται με προσθήκη επιπλέον ποσότητας γάλακτος την δεύτερη ημέρα και ωρίμαζει για τουλάχιστον δέκα ημέρες. Μοιάζει με το γαλοτύρι και είναι ένα αλοιφώδες φρέσκο, κρεμώδες τυρί, πιπεράτο ιδανικό για τη χωριάτικη σαλάτα, για συνοδευτικό στα λαδερά, για άλειμμα στο ψωμί με λάδι και σερβίρεται κυρίως ως ορεκτικό.

Στο πλαίσιο του έργου εκτός από την ανάλυση των παραδοσιακών αυτών τυριών παρασκευάστηκε και αναλύθηκε λαδοτύρι Ζακύνθου με την προσθήκη σταφίδας Ζακύνθου καθώς επίσης και πρέντζα με την προσθήκη σταφίδας.

Η κτηνοτροφία στη Ζάκυνθο…

H αιγοπροβατοτροφία μπορεί να θεωρηθεί σημαντική βιομηχανία στα νησιά του Ιονίου για οικονομικούς, περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς λόγους. Στα Ιόνια νησιά το πρόβειο γάλα συχνά σε ανάμιξη με το αίγιο, χρησιμοποιείται για την Παρασκευή παραδοσιακών τυριών όπως είναι το Λαδοτύρι και η Πρέντζα Ζακύνθου,  τα βαρελίσιο τυρί Κεφαλλονιάς, το κεφαλοτύρι και γιαούρτια. Η πλειονότητα των αιγοπροβάτων εκτρέφονται με το  ημιεκτατικό σύστημα το οποίο χαρακτηρίζεται από βόσκηση όλο το χρόνο σε κοινοτικούς/ιδιωτικούς βοσκοτόπους και συμπληρωματική χρήση ζωοτροφών.  Στα νησιά αυτά κυριαρχούν αυτόχθονες φυλές προβάτων και συγκεκριμένα στη Ζάκυνθο το πρόβατο φυλής Ζακύνθου και στα νησιά Κεφαλονιά και Ιθάκη τα πρόβατα φυλής Κεφαλληνίας (κάτσενα).

Στη Ζάκυνθο συγκεκριμένα, η κτηνοτροφία εντοπίζεται κυρίως σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές όπου υπάρχουν και διαθέσιμοι βοσκότοποι. Το μέγεθος των αγροκτημάτων είναι μικρό και μεσαίο και κυριαρχεί το πρόβατο φυλής Ζακύνθου είτε ως καθαρό είτε ως διασταυρωμένο με άλλες φυλές. Ωστόσο υπάρχει μείωση του αριθμού των εκτρεφόμενων προβάτων την τελευταία δεκαετία. Μία από τις αιτίες αυτής της μείωσης είναι η υποβάθμιση των βοσκότοπων του νησιού που επιβάλλει προμήθεια μεγαλύτερων ποσοτήτων ζωοτροφών και επομένως αύξηση του κόστους της εκτροφής.

Το τοπικό τυρί που ονομάζεται «λαδοτύρι Ζακύνθου» παράγεται από δύο τυροκομεία, ένα τυροκομείο οικοτεχνίας και σε επίπεδο αγροκτήματος. Το τυρί αυτό δεν έχει αποκτήσει κάποια ταυτότητα (σήμα ποιότητας) για να προσδώσει επιπλέον αξία στο προϊόν και έτσι να συμβάλλει στην αύξηση του αριθμού των εκτρεφόμενων ζώων.

Το πρόβατο της φυλής Ζακύνθου έχει καλές αποδόσεις σε γάλα και κρέας και είναι προσαρμοσμένο στις συνθήκες της περιοχής όπου εκτρέφεται. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει σφαγείο στο νησί, γεγονός που δυσχεραίνει την ανάπτυξη της αιγοπροβατοτροφίας στο νησί λειτουργώντας αποτρεπτικά στην είσοδο νέων κτηνοτρόφων και αυξάνει το κόστος της κρεοπαραγωγής.

Όσον αφορά την δομή και την οργάνωση της κτηνοτροφίας στη Ζάκυνθο επισημαίνονται τα παρακάτω:

• Η μέση ηλικία των κτηνοτρόφων είναι πάνω από 45 χρόνων και πολλοί από αυτούς δεν έχουν διαδοχή. Το μορφωτικό επίπεδο και η ηλικία των συμμετεχόντων στην έρευνα δίδουν μια ευδιάκριτη εικόνα των κοινωνικών διαρθρωτικών αδυναμιών με άμεσο δυσμενή αντίκτυπο στο οικονομικό αποτέλεσμα των εκμεταλλεύσεων και της αγροτικής οικονομίας γενικότερα.
• Το μέσο μέγεθος των κοπαδιών είναι μικρό με αποτέλεσμα οι οικονομίες κλίμακας να παραμένουν ανεκμετάλλευτες
• Η αδυναμία καθορισμού εφικτών στόχων σε μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση είναι αξιοσημείωτη
• Είναι σαφής η τάση για μείωση του πληθυσμού των αιγοπροβάτων στα Ιόνια νησιά εξαιτίας του τουρισμού
• Τα γαλακτοκομικά προϊόντα δεν έχουν ιδιαίτερη ταυτότητα συνδεδεμένη με την τοπική παράδοση και ιστορία
• Ένα σημαντικό μειονέκτημα είναι το ασαφές σύστημα διαχείρισης και η απροθυμία των κτηνοτρόφων για στοχοθετημένη διαχείριση ζώων και σχεδιασμό βάσει στοιχείων τα οποία τηρούνται συστηματικά
• Δεν εφαρμόζεται κανένα πρόγραμμα γενετικής βελτίωσης, ελέγχου αποδόσεων και εκτίμησης της γενετικής προόδου και της αποτελεσματικότητας των διασταυρώσεων. Κρίνεται απαραίτητο να τονισθεί η σημαντικότητα ανάπτυξης εργαλείων καταγραφής, ελέγχου και βελτίωσης του γενετικού υλικού.
• Υπάρχει ανάγκη εξατομικευμένων προγραμμάτων διατροφής και έλλειψη επιστημονικής υποστήριξης (απουσία εμπειρογνωμόνων).
• Δεν υπάρχει διαθέσιμο εξειδικευμένο προσωπικό με αποτέλεσμα να μην έχουν ενσωματωθεί στη διαχείριση των εκτροφών οι σύγχρονες τεχνολογίες και γνώσεις. Η έννοια της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης – εκτός του ότι αποτελεί έναν κρίσιμο πόρο στη διαμόρφωση της ανταγωνιστικότητας- είναι μια σημαντική́ παράμετρος για τη βελτίωση της ποιότητας, την εισαγωγή καινοτομίας και την προσαρμοστικότητα του κλάδου στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της αγοράς του γεωργοκτηνοτροφικού προϊόντος
• Για την οργάνωση και λειτουργία µιας προβατοτροφικής επιχείρησης, γενικά, θα πρέπει ληφθεί υπόψη ότι:
• α) Κάθε προβατοτροφική επιχείρηση λειτουργεί µε αποκλειστικό σκοπό να παράγει ζωοκοµικά προϊόντα, επιδιώκοντας την επίτευξη του µεγαλύτερου δυνατού οικονοµικού οφέλους.
• β) Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, όµως, θα πρέπει να είναι αυξηµένη η παραγωγικότητα των προβάτων καθώς και των εργαζοµένων στην επιχείρηση, και τα παραγόµενα ζωοκοµικά προϊόντα να είναι άριστης ποιότητας και να ανταποκρίνονται πλήρως στους κανόνες υγιεινής και στις απαιτήσεις της αγοράς.
• γ) Σε µια εκτροφή µε ορισµένο αριθµό προβάτων, αύξηση της παραγωγής των ζωοκοµικών προϊόντων (δηλαδή βελτίωση της παραγωγικότητας των προβάτων), µπορεί να επιτευχθεί µε δύο τρόπους: µε τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών εκτροφής των προβάτων και µε τη βελτίωση του γενετικού δυναµικού αυτών.
• δ) Μεταξύ των περιβαλλοντικών συνθηκών, ιδιαίτερη έµφαση πρέπει να δίνεται στη βελτίωση και ισόρροπη διατροφή των προβάτων, στη µεγαλύτερη δυνατή απόδοση των αναπαραγωγικών τους ικανοτήτων, στην έγκαιρη και προληπτική αντιµετώπιση των προβληµάτων υγείας τους και τέλος στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εκτροφής τους.

Η βιωσιμότητα των μικρών εκμεταλλεύσεων υπονομεύεται από παράγοντες όπως η ανεπαρκής πληροφόρηση, η εκπαίδευση, η τεχνογνωσία των επαγγελματιών, η μειωμένη παραγωγικότητα, το αυξημένο κόστος παραγωγής, οι διαφορές στην ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, η δυσκολία στη διάθεση τους, η κοινωνική απομόνωση και υποτίμηση του επαγγέλματος της κτηνοτροφίας.

Τα οικονομικά αποτελέσματα των εκμεταλλεύσεων εξαρτώνται από τον αριθμό των ζώων, το γενετικό δυναμικό παραγωγής των εκτρεφόμενων ζώων, τη μορφή εκμετάλλευσης, τη συνολική διαχείριση της εκμετάλλευσης και τις επικρατούσες τιμές των παραγόμενων προϊόντων και των ζωοτροφών. Όταν οι τιμές των δημητριακών κυμαίνονταν γύρω στα 17 λεπτά/κιλό, η τιμή του γάλακτος στο 1 ευρώ/λίτρο και του αρνίσιου κρέατος στα 6 ευρώ/κιλό μια προβατοτροφική μονάδα με 200 πρόβατα και ετήσια γαλακτοπαραγωγή 50 τόνους, υπολογίζεται ότι διαμορφώνει εισόδημα περίπου 110 έως 130 ευρώ ανά προβατίνα. Η τωρινή συγκυρία του διπλασιασμού σχεδόν της τιμής των δημητριακών οδηγεί αυτόματα σε δύσκολη οικονομική κατάσταση.

Μερικές προτάσεις που μπορούν να συμβάλλουν στην καλή λειτουργία μιας εκμετάλλευσης:

• Ανάπτυξη συστήματος επιμόρφωσης παραγωγών μέσω της παροχής κινήτρων για συμμετοχή
• Πρόγραμμα γενετικής βελτίωσης της φυλής
• Ανάπτυξη εφαρμογών και εισαγωγή νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία
• Ιδιοπαραγωγή νωπής χορτομάζας για τη διατροφή των αγροτικών παραγωγικών ζώων με σύστημα υδροπονίας

Τέλος θεωρείται απαραίτητη η λειτουργία μικρού σφαγείου το οποίο θα  μειώσει το κόστος διαχείρισης μιας κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης.